18 de decembro de 2014

A ciencia na Gran Guerra


Aproximémonos á ciencia desde o estudo da Gran Guerra, ou fagámolo en dirección contraria. Sairannos ducias, centos de propostas e posibilidades.
VEBER, Jean (1918 ): Les gaz. Paris. BnF.

Nós ímonos conformar cunha presiña delas.

Que tal se nos imos achegando ao tema desde o punto de vista da "guerra química" ou de determinadas solución médicas?

Aquí tedes algunhas interesantes ligazóns:

Química.

Física:

Medicina:

Inventos científicos e tecnolóxicos.



9 de decembro de 2014

Pode estar quente un burato negro?

Con este vídeo de Pablo Bueno e José Luis Crespo, que foi premiado no V concurso de divulgación do CPAN (Centro Nacional de Física de Partículas), podemos facernos unha idea xeral de parte da física que hai detrás da película  Interestellar.
 

Para profundar máis, recoméndovos ler esta recensión de Daniel Marín, estoutra de Arturo Quirantes e mais esta de Francisco R. Villamoro, todos eles colaboradores de Naukas.


20 de novembro de 2014

Ao fío do encontro con Ramón Cid

Por Carlos Meixide
Foto: Tamara Seijas

É tan vella coma o humano en si a tendencia de xogar a algo sen saber a que se está xogando. De aí que un dos "telos" de Occidente foi, en boa parte da súa Historia, evitar este comportamento ético. Porén, semella que adoramos a Rembrandt ou aos Beatles; ás figuras que nos causaron ao longo dos séculos un pracer estético. Mais ninguén se lembra de Marie Curie ou Faraday e os seus periplos, verdadeiros mestres aos que Ramón Cid aludiu na súa maxistral conferencia. Abofé que aí fica o paradigma: as persoas son números, pero non todas son compatibles con eles e, por conseguinte, non comprenderán o xogo se este leva as matemáticas por detrás. Fálase de enerxía nuclear e pensamos en algo sobrenatural, un ente divino e excelso que nos permite visualizar o nocello que escordamos ou ver como a nosa futura descendencia se revolve antes de vir ao mundo nun monitor; mesmo alumar os nosos fogares nas noites escuras.


Emporiso, cómpre facer unha escisión sintáctica no concepto. Con números de fondo, enténdese por enerxía a capacidade física para exercer un traballo, isto é traducido, causar desprazamento (agás en termodinámica, que non é de natureza mecánica); mentres que nuclear fai referencia a tal parte do átomo. De resultas, a enerxía nuclear orixínase dende unha das catro interaccións fundamentais da natureza, a forza nuclear forte (responsable de manter unidos protóns e neutróns), ora rompéndoa (fisión), ora causando a súa aparición (fusión). A primeira forma é a que ata agora traballou da man da ciencia. Foi inherente para o postulado da existencia do ADN, o achado biolóxico máis importante do século XX; pero así e todo tamén serviu para pór fin á II Guerra Mundial, matando a 200.000 persoas instantaneamente. En calquera caso, é a presente nos reactores das centrais nucleares, que utilizando isótopos radiativos moi inestables do uranio, acaparan o 6% da produción enerxética a nivel global, sendo en torno ao 80% de proveniencia non renovable. O fundamento desta estatística reside no medo a un novo Chernóbil ou Fukushima que desemboque nun cataclismo (con todo, dise que a URSS posuía a suficiente cantidade de plutonio para desestabilizar en caso de colapso o eixe de rotación terrestre) e na problemática moral do legado ás futuras xeracións de residuos nucleares moi contaminantes (24000 anos pode chegar durar a irradiación de determinados elementos). Pola outra banda, a fusión nuclear é o proceso mediante o cal as estrelas obteñen enerxía obtendo núcleos de helio a partir de hidróxeno, coma se dun gran forno atómico se tratase. A celebérrima e romántica máxima de Carl Sagan "we are star dust" precisamente vén a significar que todos os elementos que nos constitúen proveñen da reacción de fusión que tomou lugar nunha estrela. Está en proceso simular as condicións precisas para obter enerxía deste xeito. Só cabe sinalar que é necesaria a obtención dunha temperatura que ronda os 15 millóns de graos Celsius.

En suma, facer referencia ás verbas de Lord Kelvin: "toda a ciencia é física ou filatelia". O que nos quixo dicir el, entre outros (tamén se lle atribúe a autoría desta cita a Rutherford) é que non podemos falar daquilo que non se pode medir; pois isto é o que nos fai precisamente persoas. Nin cabe ningunha sorte de apreciación subxectiva, porque senón, remataremos por perder o xogo. O xogo que se chama progreso.

18 de novembro de 2014

Unha risadela matemática

Foto: Madridmasd

Grazas á Asesoría de BBEE, soubemos deste video. Eduardo Sáenz de Cabezón, matemático e profesor da Universidad de La Rioja, gañou con monólogo Las matemáticas son para siempre o Concurso Internacional de monólogos científicos, convocado pola Fundación Española para la ciencia y la tecnología (FECYT).

Proba e puntúa con: sorrisiño, sorriso, risiño, risadela, riso, risada, risallada, gargallada.
 

15 de novembro de 2014

Até logo, señor Gadner

Desde o seu centenario ata hai uns días, mantivemos unha pequena exposición homenaxe a Martin Gardner. As súas obras dispoñíbeis no catálogo, algúns dos seus paradoxos... e, para acompañalos, seleccionamos vinte e un (21) libros 51-8, (é dicir, de Matemáticas recreativas. Xogos e enredos matemáticos), aqueles que nos pareceron máis adecuados para os menos expertos.


Estes foron os vinte e un elixidos:

  • ÁVILA, Constantino (2010): Aventuras matemáticas: En busca del código secreto. Brief. Valencia
  • BERRONDO-AGRELL, Marie (2008): 100 enigmas matemáticos. CEAC. Barcelona
  • CABANA GONZÁLEZ, Andrés Enrique [el alt.] (2008): El diariomático y el mateconcurso. Nivola. Tres Cantos (Madrid)
  • CAPÓ DOLZ, Miquel (2007): ¡Atrévete con las mates!: Problemas para valientes. El Rompecabezas. Madrid
  • CAPÓ DOLZ, Miquel (2007): ¡Disfruta con las mates! : los problemas más interesantes. El Rompecabezas. Madrid
  • CAPÓ DOLZ, Miquel (2008): El país de las mates: : un problema para cada día del... invierno. El Rompecabezas. Madrid
  • CERASOLI, Anna (2009): La sorpresa de los números. Maeva. Madrid
  • COLLANTES HERNÁEZ, Joaquín & PÉREZ SANZ, Antonio (2007): Matecuentos, cuentamates. Nivola. Tres Cantos
  • COLLANTES HERNÁEZ, Joaquín (2009): Matecuentos, cuentamates 2. Nivola. Tres Cantos
  • GALIÑANES, Emilio R. (1991): Hai que roelo, 1. Sotelo Blanco. Santiago de Compostela
  • GALIÑANES, Emilio R. ( 1991): Hai que roelo, 2. Sotelo Blanco. Santiago de Compostela
  • GARDNER, Martin (1998): Matemática para divertirse. Juan Granica. Buenos Aires
  • GUZMÁN, Miguel de (2003): Cuentos con cuentas. Nivola. Tres Cantos Madrid
  • MUÑOZ SANTONJA, José (2003): Ernesto, el aprendiz de matemago. Nivola. Madrid
  • MEDRANO, Carlos L. (2011): Sherezade : novos relatos de pensamento creativo. tresCtres. Santa Comba
  • NAVARRO, Àngels (2004): In?enios. El Aleph. Barcelona
  • NAVARRO, Àngels (2003): In?enio2. El Aleph. Barcelona
  • NAVARRO, Ángels (2004): In?enio3. El Aleph. Madrid
  • NORMAN, L.C. (2000): El país de las Mates para expertos. Nivola. Madrid
  • NORMAN, L.C. (2000): El país de las Mates para novatos. Nivola. Madrid
  • VALLEJO-NÁGERA, Alejandra (2002): ¿Odias las Matemáticas?. Martínez Roca. Barcelona
 

6 de novembro de 2014

Encontro con... Ramón Cid

O xoves 13 de novembro falaremos sobre Enerxía nuclear no salón de actos co profesor e divulgador Ramón Cid Manzano.


4 de novembro de 2014

Exposición: a enerxía móvenos

A exposición de "La energía nos mueve" do CSIC, composta por dezanove carteis (que decargamos e imprimimos), leva uns días na entrada do instituto.


Tal e como adoitamos, elaboramos un tríptico guía para axudar o alumnado a ler algunhas cousas.


A novidade é que, deste golpe, os de primeiro e segundo poderán contestar na Aula Virtual.
-

3 de novembro de 2014

29 de setembro de 2014

O CERN celebra hoxe '60 anos de ciencia para a paz'

O 29 de setembro de 1954, hai xa 60 anos, fundouse cerca de Xenebra o CERN (Centro Europeo para a Investigación Nuclear), co propósito de se converter nun centro de referencia a nivel mundial e compensar así a carencia de científicos en Europa despois da segunda guerra mundial.
Daquela eran tan só doce os estados membros, hoxe vinte e un, entre eles España, e outros moitos países colaboradores arredor do globo. Toda una mestura de nacionalidades e culturas unidas cunha única finalidade: a ciencia.
As investigacións que alí se realizan encádranse no que chamamos "ciencia básica". O afán do ser humano por responder ás grandes preguntas - quen somos? de onde vimos? - leva da man un desenvolvemento tecnolóxico de última xeración que repercute directamente na sociedade. A web, as pantallas táctiles, varias técnicas de medicina diagnóstica ou a radioterapia son só algún exemplos.



Este verán tiven a oportunidade de coñecer esta institución ao participar, xunto con outros 53 compañeiros, no High School Teacher Programme, un programa intensivo de tres semanas específicamente deseñado para profesores de física e que inclúe charlas con investigadores de primeira liña, obradoiros, visitas ás instalacións e traballos en grupo. Neste blog conto a miña experiencia.




19 de setembro de 2014

Historia da informática



Aí por Agosto,  Juan Jesús Velasco publicou no Diario Turing, unha escolma de documentais sobre a historia da informática. Escolleu doce e todos eles poden verse na rede.

Os primeiros, producidos polo Computer History Museum, céntranse nos tempos iniciais dos computadores:


O duódecimo, The Internet's Own Boy: The Story of Aaron Swartz, dirixido  por Brian Knappenberger, glosa a figura de Aaron Swartz, un home clave da Internet. A el debémoslle proxectos como  RSS 10, Reddit, Open Library ou Creative Commons. Aaron acabou suicidándose con vinte e seis anos, seguramente presionado por un sistema xudicial que non sempre entende a xenerosidade, o altruísmo ou a loita pola igualdade de oportunidades.



O resto deles podédelos atopar no artigo: 12 documentales para entender la historia de la tecnología.

13 de xuño de 2014

Toc - toca: xincana biográfica

Estes días, e ata final de curso, temos espallados polo insituto pequenos carteis con biografías de científicos e científicas de todos os campos, dende Química, Bioquímica e Matemáticas ata Tecnoloxía, Física ou Informática. O material foi elaborado por membros dos departamentos científico-tecnolóxicos e o resultado podédelo consultar nesta presentación:


Xincana_fichas_biograficas from marelatarabela


Acompañamos a exposición, como ven sendo habitual, dunha mostra bibliográfica con fondos da nosa biblioteca e da colección Los 40 imprescinbles de la ciencia,  que imprimimos en tamaño A3 para ser lida no noso xa famoso "superatril".  











11 de xuño de 2014

Toc - toca: electromagnetismo


Fig 1: O lapis máxico
Xavier Enjamio e os seus alumnos de PDC, traballaron durante o segundo trimestre nunha serie de proxectos relacionados co electromagnetismo.

Quixeron compartir connosco, no recuncho do Toc Toc, todos os traballos realizados.

Velaquí tedes unhas fotografías e mais unha presentación cunhas breves explicacións. 





Fig. 2 e 3: Electroimán e Motor mendocino

Fig 4: Canón Gauss


27 de maio de 2014

Toc - toca: ilusións ópticas

A información que procesa o noso cerebro é percibida polos órganos dos sentidos, entre eles a vista. Con esta actividade poñemos de manifesto que non sempre podemos confiar nas nosas percepcións visuais. 

Na seguinte presentación tedes unha colección de ilusións ópticas seleccionadas polo Departamento de Matemáticas e algunha máis neste enlace.


O vídeo foi gravado e maquetado polas alumnas de Cultura Audiovisual.

23 de maio de 2014

Encontro con... Angel Carracedo

O pasado martes 20 de Maio, o alumnado de 1ª A de bacharelato acompañado de Natalia, a profesora de Bioloxía, asistiu a unha charla de divulgación científica do doutor Angel Carracedo, no auditorio de Vila de Cruces.


Angel carracedo é catedrático e director do Instituto de Medicina Legal de Santiago de Compostela e da Fundación Galega de Medicina Xenómica, así como vicepresidente da Academia Internacional de Medicina Legal. Ten publicacións en revistas de gran prestixio internacional, como Science ou Nature. 
É destacado investigador no campos da xenética aplicada, xenética de poboacións e medicina forense, disciplina esta última na que é un recoñecido especialista a nivel mundial.

29 de abril de 2014

Toc - toca: observación de minerais

Este ano foi declarado pola Asamblea Xeral das Nacións Unidas como o Ano Internacional da Cristalografía.
 
Para conmemoralo decidimos expoñer unha pequena colección de minerais, seleccionada polo departamento de bioloxía e xeoloxía, e describir as súas estruturas internas, que non son outra cousa que átomos perfectamente ordenados no espazo.


Cando unha substancia ten este tipo de estrutura dise que é "cristalina". Pola contra, se unha substancia non é cristalina decimos que é "amorfa" e que, polo tanto, as partículas que a forman están desordenadas.

Un exemplo dun material amorfo é o vidro, mentres que exemplos de materiais cristalinos témolos nos minerais: seixo, pirita, diamante,...

Sabes agora distinguir entre "vidro" e "cristal" ?





Nesta presentación resumimos as características que teñen os minerais:

9 de abril de 2014

Toc - toca: propiedades dos líquidos

Un grupo de estudantes de 4º de ESO realizou un pequeno proxecto de investigación no laboratorio sobre varias propiedades físicas dos líquidos. Tiveron algún que outro atranco na fase experimental e nas gravacións dos vídeos. O tempo non deu para máis, pero o resultado foi bastante xeitoso. 
 
Aquí tedes un resumo de todo o realizado. Colaboraron nas explicacións e demostracións María, Sara, Noelia, Alex e Diego. Na cámara Nuria. 
 
Propiedades dos líquidos from marelatarabela


21 de febreiro de 2014

Visita ao MUNCYT

A semana pasada alumnos e alumnas de 4º ESO e 1º de bacharelato do noso IES visitaron a sede coruñesa do Museo Nacional de Ciencia e Tecnoloxía. Alí puideron entrar na cabina do avión que trouxo a España O Guernica en 1981 , ver aparellos tecnolóxicos e de laboratorio antigos e mesmo coñecer como era o primeiro acelerador de partículas que houbo no noso país.

 

Ao tempo que percorrían as distintas salas, fixeron unha actividade de busca do tesouro organizada polo propio museo. Nesta actividade, o alumnado tivo que responder, competindo en grupos, a un amplo cuestionario con preguntas relacionadas principalmente coa historia da ciencia e da tecnoloxía.
 





Dúas horas lendo carteis, observando aparellos, escoitando as explicacións da nosa guía e anotando datos. E despois a comer para á tarde ir ao concurso de robótica. Día intenso.

6 de febreiro de 2014

Formas & fórmulas


Formas & fórmulas: conceitos naturais e matemáticos en ação e interação é o título da exposición que, arredor das matemáticas, leva en Lisboa desde hai máis de ano e medio. Seica estará ata finais de marzo e cóntase con que a traian ao Porto (daquela estará máis a man).

Son tantas e tantas as suxestións que hai no seu sitio que resulta imposíbel glosalas todas.

Aínda que sempre podedes descargar  o catálogo, unha marabilla...
>

... ou facerdes unha breve visita (virtualmente, claro) ao apartado Para além da terceira dimensão ... 

... ou atrevervos a unha breve incursión no Imaginary...

... ou deixarvos levar por Oliver Labs (e o seu proxecto Mo-Labs) ao universo das ecuacións de 3º grao...

... ou ver o célebre filme LPDJLQH D VHFUHW (no CIM) ...



... ou..., eu que sei!, haivos moitas cousas...
 -

 

5 de febreiro de 2014

Toc-toca : O microscopio óptico


Xa o comprobamos o ano pasado: á xente gústalle mirar polo microscopio e os microscopios gañan outro atractivo fóra do laboratorio.

Nesta ocasión, tocoulles aos microscopios ópticos, cos que puidemos observar ás de bolboreta, o aparello bucal dun mosquito femia, os ollos compostos de insecto, a hibra de auga doce, o pole do piñeiro e varias cousas máis...





Tamén aproveitamos para mostrar as fotos gañadoras do Fotciencia11.





Estas fotos, ademais de atractivas, supoñen un interesante recurso que se pode utilizar desde múltiples perspectivas.

27 de xaneiro de 2014

Toc-toca : Exposición "Desde o Big Bang ao LHC"


A idea de facermos unha exposición sobre o CERN e o LHC xa vén de vello. O curso pasado tivemos un tímido contacto co tema en forma de recomendación

Nesta ocasión, aproveitamos os recursos educativos que ofrece o propio CERN nas súas páxinas de educación, para prepararmos unha exposición. Para iso contamos coa axuda do alumnado de 2º de bacharelato B e do Departamento de Inglés. E que terán que ver os de inglés neste asunto? Pois bastante, xa que os paneis que empregamos estaban escritos neste idioma e mais en francés. Así que, para facervos máis sinxela a lectura, realizaron un traballo de tradución ao galego que non estivo nada mal.



Acompañamos os paneis, como é costume, dun tríptico cuestionario ...


... dun pequeno video que se proxectou na bufarra da marela e dunha selección vídeo-bibliográfica con fondos da biblioteca
Ao mesmo tempo fixemos unha impresión "xigante" de Alice y la sopa de quarks y gluones, para que puidese ser lido no noso "super-atril":

 
Como complemento a esta actividade, Manuel Caamaño deu unha charla para o alumnado de bacharelato sobre as aplicacións da Física Nuclear. Os detalles nesta entrada.

Con isto damos por iniciadas as actividades do proxecto Toc Toca Ciencia. Xa sabedes, de aquí a xuño cada semana un toque de ciencia.

21 de xaneiro de 2014

Encontro con... Manuel Caamaño Fresco

Mañá mércores temos o encontro con Manuel Caamaño.



Trátase dunha visita ofrecida polo CPAN, dentro do seu programa Charlas en IES.

Entrevista (23-1-2014) con Manuel Caamaño no Faro de Vigo, con ocasión desta charla.
E xa que se trata de divulgar a ciencia e a figura do científico, é de agradecer a "portada" da edición local do propio Faro.

14 de xaneiro de 2014

Encontro con ... Claudio Cerdeiriña



Hoxe martes visitou o noso centro Claudio Cerdeiriña, profesor e investigador do Departamento de Física Aplicada da Facultade de Ciencias de Ourense.

No seu encontro cos alumnos de 1º e 2º de bacharelato de ciencias, falou do papel da Física no desenvolvemento da tecnoloxía que empregamos habitualmente nas nosas vidas, dos futuros campos de investigación da ciencia, da relación da Física con todos e cada un destes campos de investigación e, sobre todo , tratou de orientar o noso alumnado cara o seu futuro universitario, facendo fincapé nas diferenzas que existen entre os estudos que engloban a chamada Ciencia Básica e os que engloban a Ciencia Aplicada.

Aquí podedes acceder á súa páxina web.